Piet van de Poll werd in 1998 betrokken bij het plan van Henk van de Brink om een voorlichtingscentrum te ontwikkelen. Hij schreef zijn memoires over onder ander de uitwerking en voorbereiding, maar ook over de bouw, inrichting en opening. Een verhaal wat de geschiedenis weer tot leven brengt en een kijkje geeft in de ontwikkeling van een uitdagend plan.
In het najaar van 1999 bespreken Henk van Brink en ik (Piet van de Poll) het schetsmatige projectplan. We zijn het eens over de inhoudelijke benadering, besluiten hier en daar tot bijstellingen en ik ga naar huis met de opdracht om een uitgebreid projectplan te gaan schrijven. Als kernthema’s wordt gekozen “Water : teveel, te weinig, te vuil”.
We wisselen ook van gedachten over de bescherming van de leegstaande gebouwen Begijnemolen en het Aquarium. De kraakbeweging in Arnhem is nog steeds actief en dus moeten de gebouwen worden beschermd met een kraakwacht. Henk vraagt aan mij dit te regelen.
Uit een erfenis hebben mijn vrouw Ineke en ik in 1998 een te restaureren boerderijtje in Zuid-Frankrijk gekocht. Het zal voorlopig fungeren als vakantiehuisje, maar we willen er na pensionering gaan wonen. Ons Arnhemse huis hadden we verkocht om te investeren in een nieuw dak op het Franse huisje. We waren al op zoek naar een tijdelijke huurwoning in Arnhem. Eén en één is twee, dus stel ik aan Henk voor om zelf met ons gezin voor kraakwacht te gaan spelen. Het zal in elk geval niet ingewikkeld zijn om ons op te laten krassen als de bouw begint. Henk vindt het een goed idee en we spreken een huurvergoeding af. In november 1999 installeren wij ons met onze drie tienerdochters in de behoorlijk onttakelde Begijnemolen. Enkele weken klussen en het is leefbaar. In het Aquarium wordt met hulp van technici van het Waterschap een eenvoudig projectkantoor ingericht. Het kantoormeubilair van de Stichting 100 jaar Sonsbeek mogen we gratis overnemen.
Begin 2000 wordt het uitgewerkte projectplan besproken. Henk had tevoren collega’s uit het veld gepolst en met enkele kanttekeningen wordt het plan goedgekeurd. In het plan is de kern-doelgroep, kinderen en jongeren, vastgesteld en de noodzaak tot uitbreiding van het beschikbare bouwvolume omdat de hokkerige ruimten van de bestaande gebouwen onvoldoende zijn. Maar bouwen in het park zal nooit worden goedgekeurd. Daarom ontstaat al in dit stadium het idee om ondergronds te gaan uitbreiden. Een gedurfd plan wat in de komende periode tot veel discussie zou leiden.
De jaren 2000 en 2001 gaan voorbij met een eindeloos getouwtrek over het plan voor ondergrondse uitbreiding. De Stichting Nederlands Watermuseum wordt opgericht en stelt mij aan als projectleider. In het bestuur van de stichting worden invloedrijke bestuurders en ondernemers aangetrokken. Dankzij de inspanningen van deze bestuursleden en met name van wethouder Hein Bloemen, gaan uiteindelijk steeds meer instanties akkoord. Na een schetsopdracht aan twee architectenbureaus kiest het bestuur voor het ontwerp van het bureau van Hillo-Verschaeren. Het is mede aan dit ontwerp te danken dat tegen het einde van 2001 alle seinen op groen gaan.
Arjen de Haan is inmiddels uitgezonden door Waterschap Rijn en IJssel om te helpen bij de verdere ontwikkeling van het project. Met z’n tweeën werken we tot de opening full time als projectbureau. Maar we zijn er nog niet… er is geld nodig, ruwweg 14 miljoen gulden. Er waren al diverse toezeggingen, maar de bestuursleden moeten er, met ondersteuning van het projectbureau, hard aan trekken en de fondswerving zal tot aan de opening van het museum een heikel punt blijven. Een opsteker was dat het gemeentebestuur ons de bestaande gebouwen voor een symbolisch bedrag aanbood.
In de loop van deze periode starten er een drietal werktrajecten: bouwkundige voorbereiding, inhoudelijke uitwerking, verwerving van de Rentmeesterswoning. Al snel wordt duidelijk dat er voor het functioneren van het museum kantoor- en vergaderruimtes nodig zijn die niet beschikbaar zijn in de bestaande en nieuw te bouwen volumes. Het oog valt op de naastgelegen Rentmeesterwoning. De gemeente Arnhem verhuurde dit gebouw als studentenhuisvesting, beheerd door een echtpaar dat er tevens woonde. Met hulp van de gemeente en een door de Stichting geboden verhuispremie lukt het uiteindelijk dit gebouw te verwerven.
In de bouwkundige voorbereiding moesten we samen met architect en geselecteerde bouwondernemingen BAM en Midden Betuwe een drietal forse uitdagingen zien te overwinnen voordat er ook maar een spa in de grond kon.
Uitdaging 1: risico’s op verdroging van het park.
Hoe maak je een bouwput zo groot als het hele plan met een diepte van minimaal 12 meter in een monumentaal park waar het grondwater tot zo’n 15 cm onder het gras staat. Uit grondonderzoek blijkt dat er onvoldoende waterdichte lagen zijn zodat een forse bronbemaling nodig is om de bouwput droog te maken en te houden. Maar dat zou gedurende minimaal twee jaar al het water wegtrekken van de wortels van de eeuwenoude beuken in een groot deel van het park. Er moet dus eerst een waterkering worden gemaakt rondom het hele project. Daarna kun je het zand weg graven en een dikke verankerde betonvloer op de bodem leggen. Als je dan het water uit de bouwput haalt zuig je het grondwater niet weg uit het park.
Uitdaging 2: bezwaarprocedure door omwonenden.
De benodigde damwand maak je door in elkaar schuivende 20m lange staalprofielen stuk voor stuk in de grond te heien. Maar de monumentale huizen op de Zijpendaalseweg hebben slechts een lichte fundering op zand. De schokken van de heimachine zouden grote schade aanrichten aan deze huizen. De bewoners tekenen bezwaar aan tegen het bouwplan.
Uitdaging 3: bezwaar Monumentenzorg.
De panden Begijnemolen en Aquarium staan onder Monumentenzorg. Volgens plan zou het middelste pand, de eigenlijke molen, worden afgebroken om op die plaats de verbinding tussen boven- en ondergrondse deel van het museum te maken. Daarna zou dit pand in de oorspronkelijke staat worden herbouwd. De goedkeuring hiervoor wordt absoluut geweigerd.
Intussen begint ook de inhoudelijke voorbereiding. Er worden oriëntatiebezoeken gedaan bij Nemo en het Kindermuseum in Amsterdam, bij waterbedrijven, bij een pas geopend watermuseum in het Franse plaatsje Nant en bij de waterspeelplaats van Neeltje Jans in Zeeland. We gaan op zoek naar een creatief bedrijf voor de inrichting van het museum.
Met de inhoudelijke paragraaf uit het projectplan in de hand en de opgedane ervaringen bij de oriëntatie bezoeken in het hoofd gaan we in gesprek met de in Amsterdam gevestigde onderneming Northern Light CoDesign. Zij hadden al diverse musea ingericht op een manier die ons aansprak: veel interactieve activiteiten, kindgericht, experience-achtige presentaties. Na enkele maanden leveren ze een eerste versie van hun inrichtingsplan. We gaan met hun staf kijken bij de door hen ontworpen watertentoonstelling in Antwerpen. En we bezoeken het bedrijf Bruns in Brabant dat nagenoeg al hun plannen turn-key aflevert.
Het klikt met Northern Light, er wordt een presentatie aan het bestuur georganiseerd en na enige bijstellingen kunnen we met deze creatieve ploeg aan de slag.
Nog lang niet alle ‘uitdagingen’ zijn opgelost en het wordt duidelijk dat we de eerder geplande opening eind 2002 niet gaan halen. Er zal minimaal een vol jaar bij komen.
Lees verder over de bouw, inrichting en opening.